જવાહરલાલ નેહરુ, જેને ઘણીવાર પ્રેમથી “પંડિત નહેરુ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તેઓ આધુનિક ભારતના ઇતિહાસમાં એક મહાન વ્યક્તિ હતા. 14 નવેમ્બર, 1889 ના રોજ ભારતના અલ્હાબાદમાં જન્મેલા, તેમણે દેશના પ્રથમ વડા પ્રધાન તરીકે રાષ્ટ્રના ભાગ્યને આકાર આપવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. નેહરુનું જીવન અને વારસો લોકશાહી, બિનસાંપ્રદાયિકતા અને ભારતીય લોકોના કલ્યાણ પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાનો પુરાવો છે.
નેહરુ એક અગ્રણી અને રાજકીય રીતે સક્રિય પરિવારમાંથી આવ્યા હતા. તેમના પિતા, મોતીલાલ નેહરુ, એક પ્રતિષ્ઠિત વકીલ હતા, અને તેમના માતાપિતાએ તેમને તે સમયના બૌદ્ધિક અને રાજકીય વાતાવરણમાં ખુલ્લા પાડ્યા હતા. તેમણે તેમનું શિક્ષણ ભારતમાં અને પછી ઈંગ્લેન્ડના હેરો અને કેમ્બ્રિજમાં મેળવ્યું. તેમના પશ્ચિમી વિચારો અને રાજકીય વિચારોના સંપર્કે લોકશાહી, સમાજવાદ અને રાષ્ટ્ર નિર્માણ અંગેના તેમના પછીના વિચારોને પ્રભાવિત કર્યા.
નેહરુ બ્રિટિશ સંસ્થાનવાદી શાસનથી ભારતની આઝાદીની લડતમાં ઊંડાણપૂર્વક સામેલ હતા. તેઓ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનો અભિન્ન ભાગ હતા, જે પાર્ટીએ સ્વતંત્રતા ચળવળનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. તેમના પ્રભાવશાળી અને છટાદાર ભાષણો, અહિંસા પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતા અને સવિનય આજ્ઞાભંગની તેમની મજબૂત હિમાયતએ તેમને સ્વતંત્રતાની લડાઈમાં એક અગ્રણી નેતા બનાવ્યા. ભારતીય રાષ્ટ્રના પિતા મહાત્મા ગાંધી સાથેના તેમના ગાઢ જોડાણે તેમની ભૂમિકાને વધુ મજબૂત બનાવી હતી.
1947માં જ્યારે ભારતે આખરે બ્રિટિશ શાસનમાંથી સ્વતંત્રતા મેળવી ત્યારે નેહરુને દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. તેમણે સ્વતંત્રતાના શરૂઆતના વર્ષોમાં ભારે પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો, જેમ કે વિવિધ ભાષાઓ, ધર્મો અને સંસ્કૃતિઓ સાથે વૈવિધ્યસભર દેશને એક કરવાની જરૂરિયાત. ભારતમાં વિવિધ સમુદાયો વચ્ચે બિનસાંપ્રદાયિકતા અને એકતાને પ્રોત્સાહન આપવામાં નેહરુનું નેતૃત્વ મહત્ત્વપૂર્ણ હતું.
નેહરુના સૌથી મહત્વપૂર્ણ યોગદાનમાંનું એક આધુનિક, ઔદ્યોગિક ભારત માટેનું તેમનું વિઝન હતું. તેમણે સમાજવાદ અને મૂડીવાદના તત્વોને જોડીને મિશ્ર અર્થતંત્રનો અમલ કરીને આર્થિક વૃદ્ધિ અને વિકાસનો પાયો નાખ્યો. તેમણે ભારે ઉદ્યોગો, વૈજ્ઞાનિક સંશોધન સંસ્થાઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓની સ્થાપના કરી, જેમાં ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નૉલૉજી (IIT) અને ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેનેજમેન્ટ (IIM)નો સમાવેશ થાય છે, જે ત્યારથી વિશ્વ-વિખ્યાત શ્રેષ્ઠતા કેન્દ્રો બની ગયા છે.
નેહરુ પણ શિક્ષણના કટ્ટર હિમાયતી હતા અને તેની પરિવર્તનશીલ શક્તિમાં માનતા હતા. તેમણે એકવાર પ્રખ્યાત રીતે કહ્યું હતું કે, “આજના બાળકો આવતીકાલનું ભારત બનાવશે. આપણે તેમને જે રીતે ઉછેરીશું તે દેશનું ભવિષ્ય નક્કી કરશે.” શિક્ષણ પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાને કારણે દેશભરમાં અસંખ્ય શાળાઓ અને યુનિવર્સિટીઓની સ્થાપના થઈ.
તેમની અસંખ્ય સિદ્ધિઓ હોવા છતાં, નેહરુનો કાર્યકાળ પડકારો વિનાનો ન હતો. 1962 માં ભારત-ચીન યુદ્ધ અને ભારત-પાક યુદ્ધ તેમના નેતૃત્વ દરમિયાન નોંધપાત્ર આંચકો હતા. જો કે, પ્રતિકૂળતાનો સામનો કરીને તેમના સંકલ્પ અને નેતૃત્વએ ભારતની સાર્વભૌમત્વની રક્ષા કરવાની તેમની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવી હતી.
27 મે, 1964ના રોજ જવાહરલાલ નેહરુના અવસાનથી એક યુગનો અંત આવ્યો. તેમણે ભારતીય રાજકીય લેન્ડસ્કેપ પર એક અમીટ છાપ છોડી દીધી અને તેમની પુત્રી, ઇન્દિરા ગાંધી તેમના અનુગામી બન્યા.
નિષ્કર્ષમાં, જવાહરલાલ નેહરુનું જીવન અને વારસો ભારતના ઇતિહાસનો અભિન્ન ભાગ છે. આધુનિક, લોકશાહી અને બિનસાંપ્રદાયિક ભારત માટેની તેમની દ્રષ્ટિએ રાષ્ટ્રની વૃદ્ધિ અને વિકાસનો પાયો નાખ્યો. તેઓ એક રાજનેતા, વિદ્વાન અને નેતા હતા જેમણે પોતાનું જીવન તેમના દેશ અને તેના લોકોની સેવા માટે સમર્પિત કર્યું હતું. જેમ જેમ ભારત વિશ્વ મંચ પર તેની પ્રગતિની ઉજવણી કરી રહ્યું છે, ત્યારે તે તેના ભાગ્યને ઘડવામાં મદદ કરનાર વ્યક્તિ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતાનું ઋણ છે – પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ.
Kruti Rana