સ્વચ્છ ભારત અભિયાન, જેને સ્વચ્છ ભારત મિશન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ભારત સરકાર દ્વારા 2 ઓક્ટોબર, 2014 ના રોજ મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતિની ઉજવણીમાં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાનનો ઉદ્દેશ્ય સમગ્ર દેશમાં સ્વચ્છતા, સ્વચ્છતા અને કચરાના વ્યવસ્થાપનના મુદ્દાઓને સંબોધીને ભારતને સ્વચ્છ બનાવવાનો છે. સ્વચ્છ અને સ્વચ્છ ભારતનું વિઝન હાંસલ કરવા માટે આ મિશનનો વ્યાપક અભિગમ હતો, જેમાં ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારો બંનેને લક્ષ્યાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા.
સ્વચ્છ ભારત અભિયાનના પ્રાથમિક ઉદ્દેશોમાંનો એક ખુલ્લામાં શૌચક્રિયાને દૂર કરવાનો હતો, જે ભારતના ઘણા ભાગોમાં પ્રચલિત સ્વચ્છતાનો એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો છે. આ ઝુંબેશ ગ્રામીણ વિસ્તારો, શાળાઓ અને જાહેર સ્થળોએ લાખો શૌચાલય બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જેથી યોગ્ય સ્વચ્છતા સુવિધાઓની પહોંચને પ્રોત્સાહન મળે. આ પહેલનો હેતુ માત્ર વ્યક્તિઓ, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકોની ગરિમા અને સલામતી સુનિશ્ચિત કરવાનો નથી, પરંતુ ખુલ્લામાં શૌચ કરવાથી થતા રોગોના ફેલાવાને ઘટાડવાનો પણ છે.
સ્વચ્છ ભારત અભિયાનનું બીજું નિર્ણાયક પાસું જનતામાં સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતા પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવાનું હતું. લોકોને તેમના આસપાસના વિસ્તારમાં સ્વચ્છતા જાળવવાના મહત્વ વિશે જાગૃત કરવા માટે જાગૃતિ અભિયાનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. વર્તણૂકીય ફેરફારોને પ્રોત્સાહિત કરવા અને જાહેર જગ્યાઓને સ્વચ્છ રાખવા પ્રત્યે જવાબદારીની ભાવના કેળવવા માટે રેલીઓ, વર્કશોપ અને સામુદાયિક જોડાણો સહિત વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી હતી.
આ અભિયાનમાં કચરાના યોગ્ય નિકાલ અને વ્યવસ્થાપન પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. કચરાનું વિભાજન, રિસાયક્લિંગ અને ઇકો-ફ્રેન્ડલી પ્રેક્ટિસને પ્રોત્સાહન એ મિશનના અભિન્ન ઘટકો હતા. કચરાના ઉત્પાદનને ઓછું કરવા અને ટકાઉ રીતે તેનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવા માટે ‘ઘટાડો, પુનઃઉપયોગ અને રિસાયકલ’ ના ખ્યાલને પ્રોત્સાહન આપવા પહેલો શરૂ કરવામાં આવી હતી.
સ્વચ્છ ભારત અભિયાનમાં સરકારી સંસ્થાઓ, બિન-સરકારી સંસ્થાઓ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, વ્યવસાયો અને નાગરિકો સહિત સમાજના વિવિધ ક્ષેત્રોની સક્રિય ભાગીદારી જોવા મળી હતી. તે એક લોક ચળવળ બની ગઈ, જેમાં વ્યક્તિઓ અને સમુદાયો સ્વચ્છતા અભિયાનો યોજીને, સ્વચ્છતા સુધારણા માટે ગામડાઓને દત્તક લઈને અને સ્વચ્છતા પ્રથાઓ વિશે જાગૃતિ ફેલાવીને સક્રિયપણે યોગદાન આપે છે.
વધુમાં, સ્વચ્છ ભારત અભિયાન માત્ર ભૌતિક સ્વચ્છતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતું નથી પરંતુ પર્યાવરણીય ચેતનાની ભાવનાને ઉત્તેજન આપવાનો પણ હેતુ છે. ઝુંબેશ સ્વચ્છ પર્યાવરણ અને એકંદર સુખાકારી વચ્ચેના આંતરસંબંધને પ્રકાશિત કરે છે, કુદરતી સંસાધનોનું રક્ષણ કરવાની અને ભાવિ પેઢીઓ માટે પર્યાવરણીય સંતુલન જાળવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકે છે.
વર્ષોથી, સ્વચ્છ ભારત અભિયાને તેના ધ્યેયો સિદ્ધ કરવામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે. લાખો શૌચાલયોનું નિર્માણ, સ્વચ્છતાના કવરેજમાં વધારો અને સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતા અંગેની જાગૃતિ એ નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ હતી. જો કે, વેગને ટકાવી રાખવા અને કચરાના વ્યવસ્થાપન, વર્તણૂકીય ફેરફારો અને સ્વચ્છતા માળખાની જાળવણી સંબંધિત સતત પડકારોનો સામનો કરવા માટે સતત પ્રયત્નો જરૂરી છે.
નિષ્કર્ષમાં, સ્વચ્છ ભારત અભિયાન સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને વધુ ટકાઉ ભારતનું નિર્માણ કરવાના હેતુથી પરિવર્તનશીલ પહેલ તરીકે ઊભું છે. જ્યારે પ્રગતિ થઈ છે, ત્યારે સાચા અર્થમાં સ્વચ્છ રાષ્ટ્ર હાંસલ કરવાની યાત્રા એ એક ચાલુ પ્રક્રિયા છે જે સામૂહિક પ્રયાસો, સક્રિય ભાગીદારી અને તમામ હિતધારકોની અડગ પ્રતિબદ્ધતાની માંગ કરે છે. નિરંતર સમર્પણ અને સંડોવણી સાથે, સ્વચ્છ ભારત – એક સ્વચ્છ ભારત -નું વિઝન નિઃશંકપણે સાકાર થઈ શકે છે
Kruti Rana